ΠPOΛOΓOΣ

στ. 1-191

H Eλένη και το είδωλό της

«Kαὶ δοκεῖ μ’ ἔχειν, κενὴν δόκησιν, οὐκ ἔχων»
(στ. 35-36, μτφρ. στ. 42-43)

ΠΛOKH		ΘEMATA
H προϊστορία της δράσης Tο παρόν της Eλένης O ερχομός του Tεύκρου Tα νέα από την Eλλάδα και την Tροία		H «καινή» Eλένη του Eυριπίδη H τραγική θέση των ηρώων Tο «είναι» και το «φαίνεσθαι» Oι νικητές: θύματα του πολέμου

Θέατρο Θεατές Yποκριτής

Θέατρο Θεατές Yποκριτής

ΠPOΛOΓOΣ
1η ΣKHNH 1-82	2η ΣKHNH 83-191
Eλένη	Tεύκρος – Eλένη

ΠPOΛOΓOΣ

«Kαὶ δοκεῖ μ’ ἔχειν, κενὴν δόκησιν, οὐκ ἔχων»
Η Ελένη και το είδωλό της

1η ΣKHNH (στ. 1-82)

ΕΛΕΝΗ	Να ο Νείλος¹ με τις όμορφες νεράιδες, που αυτός κι όχι βροχή του Δία μουσκεύει τους κάμπους της Αιγύπτου, όταν τα χιόνια λιώνουν². Εδώ βασίλευε ο Πρωτέας³		O Τοπος και οι Ανθρωποι Πού βρίσκεται η Eλένη; Ποιοι είναι οι άρχοντες του τόπου;
	της χώρας κυβερνήτης, όσο ζούσε, στο νησί Φάρο⁴ κατοικώντας. Πήρε γυναίκα μια Νηρηίδα,⁵ την Ψαμάθη, που άντρα τον Αιακό πρωτύτερα είχε. Mες στα παλάτια αυτά γεννάει δύο τέκνα,	5
	το Θεοκλύμενο, γιατί σεβόταν στη ζωή του τους θεούς,⁶ κι ένα κορίτσι ευγενικό, καμάρι της μητέρας, που Ειδώ⁷ την έλεγαν, μικρή όταν ήταν· στην ώρα όμως σαν έφτασε για γάμο,	10
	την είπαν Θεονόη,⁸ γιατί τα θεία, μελλούμενα και τωρινά, τα ήξερε όλα· μια τέτοια έλαβε χάρη απ’ το Νηρέα τον πρόγονό της. Ο δικός μου τόπος η ξακουστή ’ναι Σπάρτη και πατέρας	15
			H Tαυτοτητα της Ηρωιδας Ποια είναι η καταγωγή της;
	ο Τυνδάρεως· μια φήμη ωστόσο λέει πως παίρνοντας ο Δίας θωριά κύκνου, πέταξε προς τη μάνα μου, τη Λήδα, κάποιον αϊτό για να ξεφύγει τάχα, κι έτσι μαζί της δολερά έχει σμίξει,	20
	αν είναι αλήθεια.⁹ Ελένη τ’ όνομά μου.¹⁰	25

ΣΧΟΛΙΑ

Η σύνδεση µιας χώρας, µιας περιοχής, µιας πόλης µε το ποτάµι της είναι τυπική έκφραση στην τραγωδία. Για παράδειγµα: Τροία-Σκάµανδρος ή Σιµόεις, Σπάρτη-Ευρώτας. Έτσι κι εδώ η Aίγυπτος συνδέεται µε το Nείλο.
Ο Ευριπίδης ακολουθεί τη θεωρία του φιλόσοφου Αναξαγόρα, ότι οι πληµµύρες του Νείλου οφείλονται στην τήξη του χιονιού στα βουνά, νότια της Aιγύπτου, το καλοκαίρι.
Στον Όµηρο ο Πρωτέας ήταν θαλάσσια θεότητα. O Eυριπίδης όµως τροποποιεί στο σηµείο αυτό το µύθο και τον παρουσιάζει ως θνητό βασιλιά.
H Φάρος είναι ένα νησί που βρίσκεται κοντά στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Nηρηίδες: θεότητες της θάλασσας. Πατέρας τους ήταν ο Nηρέας, θεός µε µαντικές ικανότητες.
Θεοκλύμενος = αυτός που σέβεται στη ζωή του τους θεούς (σύµφωνα µε την ετυµολογία της λέξης: θεός + κλύω = ακούω) ή αυτός που έγινε ονοµαστός από θεϊκή εύνοια (σύµφωνα µε την ετυµολογία: θεός + κλύμενος = διάσηµος). Υποστηρίζεται από κάποιους µελετητές ότι η φράση γιατί σεβόταν στη ζωή του τους θεούς δεν υπήρχε στο κείµενο του Ευριπίδη, αφού η συµπεριφορά του Θεοκλύµενου δε συµφωνεί µε το περιεχόµενο της φράσης αυτής. Ίσως να την παρενέβαλε κάποιος ηθοποιός.
Eίναι το χαϊδευτικό όνοµα της Εἰδοθέας. Eιδοθέα σηµαίνει είτε αυτή που έχει τη µορφή µιας θεάς (στα αρχαία εἷδος = µορφή), άρα και την οµορφιά της, είτε αυτή που γνωρίζει τα θεϊκά πράγµατα (ἡ τὰ θεῖα εἰδυῖα).
Θεονόη (θεὸς + νοῦς) = αυτή που καταλαβαίνει τα θεία.
H Ελένη, και µέσα από τα λόγια της ο Eυριπίδης, αµφισβητεί τη µυθολογική παράδοση σχετικά µε την καταγωγή της.
Yπάρχουν διαφορετικές εκδοχές για την προέλευση του ονόµατος Eλένη. ∆ύο από αυτές είναι: α) από τη ρίζα ελ – του ρήµατος αἱρῶ = κυριεύω, καταστρέφω, β) από το ουσιαστικό ἑλένη ή ἑλάνη = λαµπάδα, οπότε το Eλένη θα σήµαινε φως, λάµψη.

Ας Γινουμε Θεατες

Πριν από την παράσταση

Πριν από την παράσταση

H παράσταση αρχίζει

H παράσταση αρχίζει

H παράσταση αρχίζει... Οι Αθηναίοι έχουν ανηφορίσει στο θέατρο του Διονύσου, για να παρακολουθήσουν την Ελένη του Ευριπίδη. Περιμένουν γεμάτοι προσμονή. Η φήμη που απλώθηκε στην πόλη από όλους όσοι παρακολούθησαν τον προάγωνα* είναι πως θα βρεθούν μπροστά σε μια διαφορετική Ελένη.

Το μουρμουρητό καταλαγιάζει…

Mια γυναίκα εμφανίζεται μόνη της σε έναν άγνωστο για μας τόπο. Ως θεατές χρειαζόμαστε στοιχεία, για να αναγνωρίσουμε την ηρωίδα, να καταλάβουμε πού βρίσκεται και τι της συμβαίνει. Ποια είναι αυτά τα στοιχεία; Από πού τα αντλούμε;

H Eλένη (Tζένη Γαϊτανοπούλου, Θεατρικός Oργανισμός Kύπρου, 1993,
σκην. N. Xαραλάμπους)

H Eλένη (Tζένη Γαϊτανοπούλου, Θεατρικός Oργανισμός Kύπρου, 1993, σκην. N. Xαραλάμπους)

Ας Εμβαθυνουμε

Βρισκόμαστε στο πρώτο μέρος του Προλόγου. Ο Πρόλογος* αποτελεί ένα, το πρώτο, από τα κατὰ ποσὸν μέρη* της τραγωδίας και εισάγει το θεατή στο έργο.
- Aς διερευνήσουμε τη λειτουργία του ως προς την ενημέρωση του θεατή για:
  α) την προϊστορία της δράσης, β) τον τόπο, γ) τα πρόσωπα.
Αξίζει να σταθούμε σε δύο από τα πρόσωπα, στα οποία αναφέρεται η ηρωίδα: το Θεοκλύμενο και τη Θεονόη. Τα δύο παιδιά του Πρωτέα, ο Θεοκλύμενος και η Θεονόη, είναι επινοήσεις του Ευριπίδη. O ποιητής διαχειρίζεται τη μυθική παράδοση όπως τον εξυπηρετεί καλύτερα στην κατασκευή της δικής του «ιστορίας».
- Ποιες προσδοκίες σού δημιουργούνται για τη δράση αυτών των ηρώων στο δράμα, με βάση και την ετυμολογία των ονομάτων τους;

Παραλληλο Κειμενο 1

Ο Προλογος Ενος Συγχρονου Θεατρικου Εργου Με το άνοιγμα της αυλαίας, βρίσκονται στη σκηνή η Μήδεια κι η Παραμάνα ακουμπισμένες καταγής, μπροστά σε μια χειράμαξα-σπίτι. Από μακριά, ανεπαίσθητες μουσικές και τραγούδια. Κι οι δυο τους ακούνε.
ΜΗΔ.	Την ακούς;
ΠΑΡ.	Ποια;
ΜΗΔ.	Την ευτυχία. Αλητεύει.
ΠΑΡ.	Τραγουδάνε στο χωριό. Μπορεί να ’χουνε γιορτή στα σπίτια τους, σήμερα.
ΜΗΔ.	Μισώ τις γιορτές τους. Μισώ τη χαρά τους.
ΠΑΡ.	Δεν είμαστ’ από δω. (Μικρή σιγή) Στα δικά μας τα μέρη, γιορτάζουμε νωρίτερα. […] Τι όμορφα που είν’ τα παλικάρια της Κολχίδας όταν παλεύουν!
ΜΗΔ.	Σώπα. […]
ΠΑΡ.	Α! εγώ είμαι γριά κι είναι πολύ μακρύς ο δρόμος… Γιατί; Γιατί φύγαμε, Μήδεια;
ΜΗΔ.	(Κραυγάζει) Φύγαμε, γιατί αγαπούσα τον Ιάσονα, γιατί για χάρη του έκλεψα τον πατέρα μου, γιατί για χάρη του σκότωσα τον αδερφό μου! Σώπα καλή γυναίκα, σώπα! Νομίζεις πως είν’ωραίο να λέμε πάντα τα ίδια;
ΠΑΡ.	Ζούσες σ’ ένα ολόχρυσο παλάτι και τώρα καθόμαστ’ εδώ, γερμένες στο χώμα σα δυο ζητιάνες, μπρος σ’ αυτή τη φωτιά που σβήνει διαρκώς.
	Z. Ανούιγ, Μήδεια (μτφρ. Φ. Kονδύλης) (Aπό το Z. Ανούιγ, Μήδεια – Iεζάβελ, Bιβλιοπωλείον «Δωδώνη»)

* Οι λέξεις με το σύμβολο αυτό (*) επεξηγούνται και στο Λεξικό Όρων της Αρχαίας Ελληνικής Τραγωδίας (σσ. 142-144)

Tα βάσανά μου θα σας ιστορήσω. Oι τρεις θεές, η Κύπριδα¹¹ κι η Ήρα κι η Αθηνά, του Δία η θυγατέρα, σε μια βραχοσπηλιά πήγαν της Ίδης¹²		Tα Βασανα της Ελενης στο Παρελθον Πώς άρχισαν τα βάσανά της; Πώς αντέδρασε η Ήρα στην κρίση του Πάρη; Πώς βρέθηκε η Eλένη στην Aίγυπτο;
την πιο όμορφη να κρίνει ο Πάρης. Όμως την ομορφιά μου τάζοντάς του¹³ η Κύπρη –αν όμορφο λογιέται¹⁴ ό,τι σου φέρνει τη δυστυχία– και ταίρι του πως θα ’μαι, κερδίζει το βραβείο. Και της Ίδης	30
αφήνοντας τις στάνες φτάνει ο Πάρης γοργά στη Σπάρτη, για να με κερδίσει. Οργίστηκ’ η ΄Ηρα που έτσι τη νικήσαν κι εμπόδισε το γάμο μου μ’ εκείνον. Στου Πρίαμου το γιο δε δίνει εμένα,	35
παρά το είδωλό μου, φτιάχνοντάς το σαν πλάσμα ζωντανό από τον αιθέρα κι αυτός θαρρεί πως μ’ έχει –κούφια ιδέα–¹⁵ ενώ δε μ’ έχει καν. Έπειτα οι γνώμες του Δία¹⁶ στα πάθη αυτά σωριάσαν κι άλλα·	40
γιατί σήκωσε πόλεμο αναμέσο στη χώρα των Ελλήνων και στους δόλιους τους Τρωαδίτες, για να ξαλαφρώσει τη μάνα γη απ’ το πλήθος των ανθρώπων κι ο πιο μεγάλος άντρας της Ελλάδας¹⁷	45
να γίνει ξακουστός.¹⁸ Εγώ βραβείο παλικαριάς στους Έλληνες και Τρώες ποτέ δεν ήμουν, ήταν τ’ όνομά μου. Mε πήρε στις πτυχές ο Ερμής του αιθέρα και σκεπασμένη σε θαμπή νεφέλη	50
–δε μ’ άφησε χωρίς φροντίδα ο Δίας– μ’ έφερε στου Πρωτέα εδώ τα σπίτια, κρίνοντας πως αυτός απ’ όλους ήταν πιο γνωστικός κι αγνό το γάμο μου έτσι για το Μενέλαο θα κρατούσα. Tώρα	55

Σχολια

11. Κύπριδα ονοµάζεται η Aφροδίτη, θεά της οµορφιάς, επειδή σύµφωνα µε την παράδοση αναδύθηκε από τη θάλασσα της Κύπρου.

12. Βουνό της Μ. Ασίας κοντά στην Τροία. Eκεί ζούσε ο Πάρης ως βοσκός, όταν οι τρεις θεές του ζήτησαν να δώσει το µήλο της Έριδας στην οµορφότερη.

13. H Ελένη εµφανίζεται εδώ σαν ένα απλό πιόνι στα σχέδια της θεάς. Στη συνέχεια εκφράζει απέχθεια για την οµορφιά της, καθώς θεωρεί ότι στην περίπτωσή της το χαρακτηριστικό αυτό προκαλεί δυστυχία.

14. λογιέται = θεωρείται.

15. Στο πρωτότυπο κενὴ δόκησις (< δοκεῖ = φαίνεται): εικασία, γνώµη, φαντασία.

16. H δυστυχία της Ελένης δεν οφείλεται µόνο στην οργή της Ήρας, αλλά συνέβαλαν και τα σχέδια του ∆ία.

17. Εννοεί τον Αχιλλέα.

18. Eδώ γίνεται µια διάκριση ανάµεσα στην αιτία και την πρόφαση του πολέµου: η Ελένη είναι µόνο η πρόφαση, ενώ πραγµατική αιτία είναι το σχέδιο του ∆ία.

Ας Γινουμε Θεατες

Ο υποκριτής που υποδύεται την Ελένη με την έναρξη του δράματος καλείται να αποδώσει έναν εκτενή μονόλογο, που θεωρείται στατικός και αντιθεατρικός, εφόσον χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε θεατρικού έργου είναι η δράση και όχι η απαγγελία (βλ. και ορισμό της τραγωδίας από τον Αριστοτέλη: δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας).
- Με ποιους τρόπους φαντάζεσαι ότι ο υποκριτής θα προσπαθούσε να κινήσει το ενδιαφέρον των θεατών;

Eλένη (A. Λαδικού, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)

Eλένη (A. Λαδικού, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)

Ας Εμβαθυνουμε

Τι να την κάνω/τη ζωή πια; αναρωτιέται η Ελένη.
- Ποιοι λόγοι, σύμφωνα με όσα υποστηρίζει, την οδήγησαν σε αυτή την τραγική παραίτηση;
- Ως θεατής/αναγνώστης της τραγωδίας πώς αισθάνεται κανείς ακούγοντάς την; Πιστεύεις πως αρχίζει να βιώνει ό,τι ο Αριστοτέλης ονόμαζε ἔλεο* και φόβο;*
Την εποχή του Ευριπίδη οι άνθρωποι, ζώντας σε καιρούς αναστάτωσης και πολέμου, μεταβολών αιφνίδιων και απρόσμενων, αισθάνονται ότι δεν ελέγχουν τη μοίρα τους, δεν επικρατεί πάντα το δίκαιο, δεν αμείβονται πάντα οι καλοί ούτε τιμωρούνται πάντα οι κακοί.
- Πιστεύεις ότι η αντίληψη αυτή περνάει και στην ιστορία της Ελένης, όπως αρχίζει σιγά σιγά να τη στήνει ο τραγικός ποιητής;
- Θα μπορούσε μια τέτοια αντίληψη να μας συγκινήσει ακόμα και σήμερα;

Eλένη (A. Λαδικού, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)

Eλένη (A. Λαδικού, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)

Παραλληλο Κειμενο 2

Η Ενοχη Ελενη

O Πάρης παίρνει την Eλένη.
Aνάμεσά τους ο Έρωτας
(ερυθρόμορφο αγγείο του 5ου αι. π.X.)

O Πάρης παίρνει την Eλένη. Aνάμεσά τους ο Έρωτας (ερυθρόμορφο αγγείο
του 5ου αι. π.X.)

ΑΝΤΡΟΜΑΧΗ. Ω του Τυνδάρεου
βλαστάρι, κόρη εσύ του Δία δεν είσαι,
από πολλούς θα φύτρωσες πατέρες,
απ’ τον Αλάστορα,¹ ύστερ’ απ’ το Φθόνο,
το Φόνο και το Θάνατο κι απ’ όσα
η γη θρέφει κακά· δε θα πιστέψω

ποτέ πως σ’ έχει κάμει ο Δίας, εσένα,
λάμια τόσων Ελλήνων και βαρβάρων.
Α να χαθείς! Απ’ τα όμορφά σου μάτια
βγήκε η φριχτή καταστροφή, η ρημάχτρα
των ξακουσμένων κάμπων της Φρυγίας.

Ευριπίδης, Τρωαδίτισσες, στ. 766-773
(μτφρ. Θ. Σταύρου)
(Aπό το Tραγωδίες του Eυριπίδη,
Bιβλιοπωλείον της «Eστίας»)

1. Αλάστορας: δαίμονας της εκδίκησης, εκδικητής

βρίσκομαι εδώ κι ο δόλιος μου άντρας πήγε μαζεύοντας στρατό, στης Τροίας τα κάστρα ζητώντας να με πάρει πίσω. Κι έχουν στου Σκάμαντρου¹⁹ χαθεί το ρέμα πλήθος ψυχές για μένα· κι ενώ τόσα πάθη	60	Τα Βασανα της Ελενης στο Παρον Σε ποια κατάσταση βρίσκεται τώρα η Ελένη; Ποια είναι η μοναδική της ελπίδα; Tι απειλεί τώρα την Eλένη και πώς εκείνη το αντιμετωπίζει;
τράβηξα, από παντού ακούω κατάρες,²⁰ προδότρα με λογιάζουνε του αντρός μου κι αιτία για να μπλέξουνε σε μέγα πόλεμο οι Έλληνες. Τι να την κάνω τη ζωή πια; Ο Ερμής αυτόν το λόγο	65
μου είπε·²¹ στη δοξασμένη εγώ τη Σπάρτη θα ζήσω με τον άντρα μου και πάλι, που θα το μάθει πως ποτέ δεν πήγα στην Τροία στο κρεβάτι κάποιου ξένου. Κι όσο ο Πρωτέας έβλεπε τον ήλιο,	70
	70
κανείς για γάμο δε μιλούσε· μα όταν μπήκε στη σκοτεινιά της γης εκείνος γυναίκα με ζητά ολοένα ο γιος του. Τον άντρα μου τιμώντας, στου Πρωτέα το μνήμα ετούτο ικέτισσα προσπέφτω,²²	75
καθάρια να κρατήσει την τιμή μου. Γιατί, αν κακό όνομα έχω στην Ελλάδα, το σώμα μου η ντροπή να μη μολύνει.	80

Σχολια

19. Ποτάµι κοντά στην Τροία.

20. Oι κατάρες προς την Eλένη αποτελούν κοινό τόπο στην αρχαία ελληνική γραµµατεία, ένα δηλαδή µοτίβο επαναλαµβανόµενο.

21. H αναφορά της Eλένης στην προφητική υπόσχεση του Eρµή έρχεται ως απάντηση στην προηγούµενη ερώτηση, για να δείξει δηλαδή πώς άντεξε ως τώρα τα δεινά της.

22. Kαταφεύγοντας η Eλένη στο µνήµα του Πρωτέα, που θεωρείται από το Θεοκλύµενο χώρος ιερός, εξασφαλίζει άσυλο. Eδώ αναφέρεται πρώτη φορά το µνήµα του Πρωτέα, το οποίο θα παίξει σηµαντικό ρόλο στο δράµα.

Ας Γινουμε Θεατες

Το κείμενο που μελετάμε γράφτηκε για να παρασταθεί, οπότε ενσωματώνονται σε αυτό και σκηνογραφικές πληροφορίες.
- Αν ήσουν σκηνογράφος, ποια στοιχεία θα αντλούσες και πώς θα τα αξιοποιούσες, για να σχεδιάσεις το σκηνικό της παράστασης;
- Aς μην ξεχνάμε όμως ότι οι σκηνογράφοι πολλές φορές δεν ακολουθούν πιστά τις «οδηγίες» του κειμένου. Φαίνεται κάτι τέτοιο στις διπλανές φωτογραφίες;

Σκηνικό για παράσταση της Eλένης
(K.Θ.B.E., 1982, σκηνογρ. Δ. Φωτόπουλος)

Σκηνικό για παράσταση της Eλένης (K.Θ.B.E., 1982, σκηνογρ. Δ. Φωτόπουλος)

Σκηνικό με κάτοπτρα για παράσταση
της Eλένης (Aμφιθέατρο, 1999)

Σκηνικό με κάτοπτρα για παράσταση της Eλένης (Aμφιθέατρο, 1999)

Ας Εμβαθυνουμε

Στον κόσμο της Ελένης θα διαπιστώσουμε σιγά σιγά ότι τίποτε δεν είναι όπως αρχικά φαίνεται και όλοι σχεδόν οι ήρωες βιώνουν λιγότερο ή περισσότερο τις συνέπειες κάποιας πλάνης. Στο πρώτο μέρος του Προλόγου κυρίαρχη είναι η αντίθεση ανάμεσα στην πραγματική Ελένη (είναι), που βρίσκεται στην Αίγυπτο, και το είδωλό της (φαίνεσθαι), που βρέθηκε στην Τροία. Η αντίθεση ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι, που απηχεί προβληματισμούς της εποχής, είναι καθοριστική για τη ζωή της Ελένης και θα ρυθμίσει, ως ένα βαθμό, την εξέλιξη του έργου.
- Ας εντοπίσουμε σημεία του κειμένου, στα οποία γίνεται σαφής αυτή η αντίθεση.
Ο μονόλογος της Ελένης τελειώνει με μια αντίθεση: από τη μια η προσδοκία ότι θα ζήσει ευτυχισμένη με το Μενέλαο, όπως διαβεβαίωσε ο Ερμής, και από την άλλη ο φόβος ότι θα εξαναγκαστεί να παντρευτεί το Θεοκλύμενο.
- Tι νιώθεις να βαραίνει περισσότερο; H ελπίδα ή ο φόβος;

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Ελένη (Λ. Τασοπούλου, Αμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Ευαγγελάτος)

Ελένη (Λ. Τασοπούλου, Αμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Ευαγγελάτος)

H Mατια Μιας Συγχρονης Ηθοποιου

Από την πλευρά μου καθορίζω την ερμηνεία ήδη από τον πρόλογο, έναν πρόλογο με ξεχωριστό ενδιαφέρον, που αναφέρει γύρω στις 17 φορές τη λέξη «εγώ». Και είναι μια πρόκληση αυτή η μελέτη του εγώ, της ταυτότητάς μου ως Ελένης. Διότι εκείνη που βγαίνει και παίζει δεν είναι το είδωλο, το σύννεφο, το αέρινο κατασκεύασμα της Ήρας. Κάνει ένα παιχνίδι: θέλει η ίδια να τοποθετήσει τον εαυτό της ενώπιον του κοινού. Και τα κάτοπτρα του σκηνικού συμβάλλουν σε αυτό το παιχνίδι της: η Ελένη της σάρκας και των οστών, η Ελένη του ειδώλου.

Λήδα Τασοπούλου (η Ελένη στην παράσταση του Αμφιθεάτρου),
σε συνέντευξή της στον ημερήσιο Tύπο
(Tο Bήμα, 18/07/1999)

2η ΣKHNH (στ. 83-191)

ΤΕYΚΡΟΣ¹	Το κάστρο ετούτο ποιος εξουσιάζει; Γιατί, από τις στοές και τους ωραίους		H Εισοδος του Τευκρου - Η Ταυτοτητα του Πώς αντιδρά ο ξένος όταν βλέπει την Eλένη; Ποιος είναι ο ξένος κι από πού έρχεται; Πώς βρέθηκε στην Aίγυπτο;
	θριγκούς² που το κυκλώνουν, για παλάτι άρχοντα πλούσιου μπορείς να το νομίσεις.³ Άα!⁴ Θεοί, ποιαν όψη αντίκρισα; Κοιτάζω την πολυμίσητη θωριά κακούργας	85
	γυναίκας, που ξεκλήρισε κι εμένα κι όλους τους Αχαιούς. Άμποτε να ’χεις την έχθρα των θεών που τόσο μοιάζεις με την Ελένη. Κι αν σε ξένη χώρα δε βρισκόμουν,⁵ με τούτη τη σαΐτα	90
	που αλάθευτα χτυπά θ’ αφανιζόσουν, για να γευτείς αυτή τη χάρη, αφού είσαι παρόμοια με του Δία τη θυγατέρα.	95
		95
EΛE.	Γιατί, δυστυχισμένε, όποιος και να ’σαι, μ’ αποστράφηκες έτσι και μου δείχνεις μίσος για τα δεινά που ’φερε κείνη;	100
TEY.	Έσφαλα· η οργή με συνεπήρε πιότερο απ’ όσο θα ’ πρεπε · η Ελλάδα βαθιά μισεί, να ξέρεις, την Ελένη· συχώρα με, κυρά, γι’ αυτά τα λόγια.
ΕΛE.	Ποιος είσαι και από ποια χώρα εδώ φτάνεις;	105
TEY.	Ένας από τους Έλληνες τους δόλιους.
ΕΛE.	Γι’ αυτό λοιπόν δε στέργεις⁶ την Ελένη. Ποιος είσαι κι από πού; Ποιος ο γονιός σου;
TEY.	Με λένε Τεύκρο, γιος του Τελαμώνα,
TEY.	και Σαλαμίνα η γη που μ’ έχει θρέψει.	110
ΕΛE.	Στον τόπο εδώ του Νείλου τι γυρεύεις;
TEY.	Με διώξαν οι δικοί μου απ’ την πατρίδα.
ΕΛE.	Θα’ σαι δυστυχισμένος· ποιος σε διώχνει;
TEY.	Ποιος άλλος; Ο πατέρας Τελαμώνας.
ΕΛE.	Γιατί; Κάποιο κακό θα ’ναι η αιτία.	115
TEY.	Στην Τροία εχάθη ο Αίας, ο αδελφός μου.
ΕΛE.	Πώς; Δεν εχάθη απ’ το δικό σου χέρι;⁷
TEY.	Ρίχτηκε στο σπαθί του κι εσκοτώθη.
ΕΛE.	Μανία τον ηύρε; Αλλιώς δε θα τολμούσε.
TEY.	Ξέρεις το τέκνο του Πηλέα, τον Αχιλλέα;	120

Σχολια

Ήρωας του τρωικού µυθολογικού κύκλου, ξακουστός τοξότης.
Tο τµήµα του κτιρίου που βρίσκεται ανάµεσα στα κιονόκρανα και τη στέγη.
Οι ήρωες του Ευριπίδη συνηθίζουν να περιγράφουν επιβλητικά κτίρια· ίσως αυτό να αποτελεί σκηνογραφική υπόδειξη ή να έχει σχέση µε τη φτωχή σκηνογραφία του θεάτρου του 5ου αι. π.Χ. και την προσπάθεια του ποιητή να κινήσει τη φαντασία του θεατή.
Tώρα που ο Tεύκρος αντιλαµβάνεται την παρουσία της Eλένης, αισθάνεται κατάπληξη λόγω της οµοιότητάς της µε τη µισητή του «Ελένη».
Η παρουσία σε µια ξένη χώρα µπορεί βέβαια να προσφέρει στον ξένο προστασία και άσυλο, από την άλλη όµως ο ξένος έχει την υποχρέωση να σέβεται τη χώρα στην οποία βρίσκεται και τους κατοίκους της.
στέργεις = αγαπάς, συµπαθείς.
H Eλένη αναρωτιέται µήπως ο Τεύκρος ήταν αδελφοκτόνος και γι’ αυτό τον έδιωξε ο πατέρας του Τελαµώνας.

Ας Γινουμε Θεατες

Από την Ελένη μάθαμε την προϊστορία της δράσης και ακούσαμε τα βάσανά της. Yπάρχουν ωστόσο ακόμη κενά. Τι να έγινε άραγε στην Τροία; Πού να βρίσκεται ο Μενέλαος; Αχαιοί και Τρωαδίτες συνεχίζουν να την καταριούνται ως υπαίτια του πολέμου;

Το νέο πρόσωπο που εμφανίζεται αναπάντεχα στη σκηνή ίσως μας καλύψει αυτά τα κενά.
- Με ποιον τρόπο μαθαίνουμε ποιος είναι;
- Με βάση το κείμενο, πώς φαντάζεσαι τη σκευή*του;
- Aς παρατηρήσουμε την παράπλευρη απεικόνιση του Τεύκρου. Σε ποια χαρακτηριστικά επιμένει ο καλλιτέχνης; Στη μακέτα του ζωγράφου Φασιανού προβάλλονται τα ίδια χαρακτηριστικά;

Tεύκρος (θραύσμα κορινθιακού αγγείου του 6ου αι. π.X.)

Tεύκρος (θραύσμα κορινθιακού αγγείου του 6ου αι. π.X.)

Ας Εμβαθυνουμε

Συνομιλητής της Ελένης σε αυτήν τη σκηνή είναι ένας ήρωας του Τρωικού πολέμου, ο Τεύκρος.
- Aς επισημάνουμε τις πληροφορίες που μεταφέρει ο Τεύκρος και συμπληρώνουν την προϊστορία της δράσης.
- Aς αναρωτηθούμε γιατί ανάμεσα σε τόσους ομηρικούς ήρωες επιλέγεται ένας νικητής αυτού του πολέμου και μάλιστα ο Τεύκρος.
- Διακρίνεις κάποια κοινά στοιχεία στη ζωή και στις περιπέτειες της Ελένης και του Τεύκρου;
Τον αφηγηματικό μονόλογο της Ελένης διαδέχεται ο διάλογος. Τα δύο πρόσωπα, καθώς διαλέγονται, ζητούν και δίνουν πληροφορίες, εκφράζουν τα συναισθήματά τους ή τις απόψεις τους, με τη μορφή σύντομων διαλόγων ή στιχομυθίας*. Ας δούμε:
- Σε ποιες στιγμές και για ποιους λόγους οι ήρωες φτάνουν στη γρήγορη εναλλαγή των λόγων (στιχομυθία);
- Ποια συναισθήματα σου προκαλεί ως θεατή/αναγνώστη αυτή η μορφή διαλόγου;

Tεύκρος – Eλένη (P. Aξελός – A. Λαδικού, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)

Tεύκρος – Eλένη (P. Aξελός – A. Λαδικού, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)

Παραλληλο Κειμενο 4

Tεύκρος (μακέτα από το ζωγράφο Aλ. Φασιανό)

Tεύκρος (μακέτα από το ζωγράφο Aλ. Φασιανό)

H Eπιλογη Του Τευκρου: Πολιτικος Υπαινιγμος;

Ο Ευριπίδης θέλησε από την πρώτη κιόλας σκηνή του νέου δράματος να χαιρετίσει το μυθικό πρόγονο ενός πιστού σύμμαχου των Αθηνών [του σύγχρονου βασιλιά της Κύπρου Ευαγόρα, που είχε αναλάβει την εξουσία το 412 π.Χ.], ενός φίλου των δύσκολων ημερών, που, μέσα στη γενική αποστασία των πόλεων της αθηναϊκής συμμαχίας, ερχόταν να συγκινήσει και να τονώσει την πόλη της Παλλάδας τασσόμενος αποφασιστικά με τους ηττημένους της Σικελίας […]. Η εμφάνιση στο «λογείον» του θεάτρου του Διονύσου, την άνοιξη του έτους εκείνου, του προγόνου των Τευκριδών της Κύπρου, είχε, τη χρονική εκείνη περίοδο, την αξία μιας πολύτιμης ενθάρρυνσης. Τη στιγμή που οι Αθηναίοι θρηνούσαν τη μεγαλύτερη καταστροφή της ιστορίας τους, ήταν η κατάλληλη ευκαιρία να τους παρουσιάσει το πρόσωπο του φίλου αυτού των κακών ημερών, ο οποίος, σαν σταλμένος από τη θεία πρόνοια, εκφραζόταν υπέρ αυτών.

H. Gregoire
(Aπό το Eυριπίδης, Eλένη, Eισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Eρρ. Xατζηανέστης, I. Zαχαρόπουλος)

ΕΛE.	Ναι· πήγε, όπως λεν, μνηστήρας της Ελένης.		Οι Πληροφοριες του Τευκρου για την Tροία για τους Έλληνες για την Eλένη για την οικογένειά της
TEY.	Σαν αφανίστηκε, άφησε μεγάλη για τ’ άρματά του αμάχη στους συμμάχους.
ΕΛE.	Και πώς αυτό τον Αίαντα έχει βλάψει;	125
TEY.	Σκοτώθηκε που πήρε άλλος τα όπλα.⁸
ΕΛE.	Και για τις συμφορές εκείνου πάσχεις;
TEY.	Γιατί δε χάθηκα κι εγώ μαζί του.
ΕΛE.	Ήσουν λοιπόν στην ξακουσμένη Τροία, ξένε;
TEY.	Την κούρσεψα, μα πάω κι εγώ χαμένος.	130
ΕΛE.	Την έκαψαν, την έχουν κάνει στάχτη;
TEY.	Δε μένει από τα κάστρα της σημάδι.
ΕΛE.	Δύσμοιρη⁹ Ελένη, παν για σένα οι Φρύγες.
TEY.	Κι οι Έλληνες·¹⁰ τρανό κακό έχει φέρει.
ΕΛE.	Πόσος καιρός που πήρατε την πόλη;	135
TEY.	Εφτά χρονιές περάσαν από τότε.
ΕΛE.	Και πρώτα πόσο μείνατε στην Τροία;
TEY.	Πολλά φεγγάρια, δέκα χρόνια ακέρια.
ΕΛE.	Και την Ελένη πήρατε της Σπάρτης;
TEY.	Την έσυρε ο Μενέλαος απ’ την κόμη.¹¹	140
ΕΛE.	Είδες εσύ τη δύστυχη ή σου το ’παν;
TEY.	Με τα ίδια μου τα μάτια, ως βλέπω εσένα.
ΕΛE.	Σκεφτείτε¹² μη θεόσταλτη ήταν πλάνη.
TEY.	Άλλη κουβέντα πιάσε όχι για κείνη.
ΕΛE.	Κι ό,τι έχεις δει για αλήθεια το λογιάζεις;	145
TEY.	Την είδα εγώ κι ακόμα ο νους τη βλέπει.¹³
ΕΛE.	Έφτασε με τον άντρα της στο σπίτι;
TEY.	Μήτε στο Άργος, μήτε στον Ευρώτα.
ΕΛE.	Άαχ· συμφορά για κείνους¹⁴ που δε στέργεις.
TEY.	Κι οι δυο χαθήκαν, όπως λέει ο κόσμος.	150
ΕΛE.	Αντάμα δεν αρμένισαν οι Αργίτες;
TEY.	Ναι, μα τους χώρισε τρανή φουρτούνα.
ΕΛE.	Σε ποια μεριά του πέλαγου σκορπίσαν;
TEY.	Καταμεσίς στο Αιγαίο, όπως διαβαίναν.
ΕΛE.	Δεν είδαν το Μενέλαο από τότε;	155
TEY.	Κανείς· νεκρό τον έχουν στην Ελλάδα.

Σχολια

8. Ο Τεύκρος αναφέρεται στη διαµάχη των Αχαιών αρχηγών για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα, που είναι γνωστή ως κρίσις τῶν ὅπλων. Αυτά δόθηκαν τελικά στον Οδυσσέα, πράγµα που οδήγησε τον Αίαντα στην αυτοκτονία.

9. Στo πρωτότυπο υπάρχει η λέξη τλῆμον, που έχει δύο σηµασίες: α) (ενεργητική) αυτή που προξένησε συµφορές (έτσι θα ερµηνεύει τη λέξη ο Τεύκρος) και β) (παθητική) αυτή που πέρασε συµφορές (αυτήν τη σηµασία προφανώς δίνει στη λέξη η Ελένη).

10. Βασικό µοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συµφορές του πολέµου πλήττουν όχι µόνο τους ηττηµένους αλλά και τους νικητές.

11. Συνήθιζαν να σέρνουν από την κόµη (τα µαλλιά) τις αιχµάλωτες γυναίκες. Άρα ο Mενέλαος θεωρούσε ένοχη την Eλένη.

12. H Ελένη δε χρησιµοποιεί τυχαία πληθυντικό· µιλώντας στον Τεύκρο είναι σαν να απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες.

13. Μια πιο πιστή µετάφραση θα ήταν: Την είδα εγώ, και αυτός που βλέπει είναι ο νους, δηλαδή είδα την Ελένη µε τα µάτια µου και ο νους µου (= η λογική µου) επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών που είδα. Εκφράζει έτσι την ακλόνητη πεποίθησή του.

14. Eννοεί τον εαυτό της, ίσως και το Mενέλαο.

Ας Γινουμε Θεατες

Αφού παρατηρήσουμε προσεκτικά τις διπλανές φωτογραφίες από σύγχρονες παράστασεις αρχαίου δράματος, ας συζητήσουμε ποιο από τα πρόσωπα που απεικονίζονται θα μπορούσε να είναι ο Τεύκρος.

Γ. Λαζάνης

Γ. Λαζάνης

N. Tζόγιας

N. Tζόγιας

Ας Εμβαθυνουμε

Παράλληλα µε την αντίθεση ανάµεσα στην πραγµατική Ελένη και στο είδωλό της, παρακολουθούµε και την πάλη ανάµεσα στη γνώση και την άγνοια. Καθένας από τους συνοµιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί. Έτσι προκύπτει η περίφηµη τραγική ειρωνεία*: ένα από τα πρόσωπα του δράµατος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια που γνωρίζουν οι θεατές, οπότε και τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόηµα για όλους.
- Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγµατα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης;
Την κούρσεψα, µα πάω κι εγώ χαµένος, αναφωνεί ο Τεύκρος, ένας από τους πολεµιστές/νικητές του Tρωικού πολέµου, παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεµο όχι στην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συµφορών. Η παράδοξη αυτή δήλωση µπορεί να αποτελέσει και την αφορµή, για να αρχίσουµε να διερευνούµε τους προβληµατισµούς του Ευριπίδη για τον πόλεµο και να τους συνδέσουµε µε το ιστορικό πλαίσιο του έργου.

Παραλληλο Κειμενο 5

O Aίαντας προετοιμάζει την αυτοκτονία του
(μελανόμορφος αμφορέας του 6ου αι. π.X.)

O Aίαντας προετοιμάζει την αυτοκτονία του (μελανόμορφος αμφορέας του 6ου αι. π.X.)

«Στην Τροια Εχαθη Ο Αιας, Ο Αδελφος Μου»

[Ο Τεύκρος θρηνεί πάνω από το πτώμα του αδελφού του Αίαντα.]

Ω θέαμα αβάσταχτο και τόλμημα φριχτό!
Ποιες πίκρες μού γεννάει ο θάνατός σου!
Τώρα πια πού να πάω, σε ποιους ανθρώπους,
εγώ που δε σου στάθηκα διόλου
στις συμφορές;
Μήπως ο Τελαμώνας, ο πατέρας μας,
καλόγνωμος θα με δεχτεί και με χαρά,
χωρίς εσένα αν φτάσω;
Ναι! Σίγουρα!
Και τι δε θα πει, πόσες κακίες
δε θα βρει να ξεστομίσει,

[…]
Τέλος, διωγμένος απ’ τη γη μου θα βρεθώ
και δούλος θα φανώ, ενώ είμαι ελεύθερος.
Αυτά με περιμένουν στην πατρίδα· κι εδώ
στην Τροία, πολλοί οι εχθροί, και λίγοι
που με στηρίζουν.
Και για όλα τούτα αιτία ο θάνατός σου.
Αλίμονό μου, τι θα κάνω;

Σοφοκλής, Αίας, στ. 1004-1010, 1019-1024
(μτφρ. Eν Kύκλω, επιμ. M. Γιόση)

(Aπό το Σοφοκλής, Aίας, Eκδόσεις του Eικοστού Πρώτου)

ΕΛE.	Ώω δυστυχία·¹⁵ κι η μάνα της Ελένης;
TEY.	Τη Λήδα λες; Επήγε πια στον Άδη.
ΕΛE.	Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη;
TEY.	Ναι, μια θηλιά περνώντας στο λαιμό της.¹⁶	160
ΕΛE	Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε;¹⁷
TEY.	Και ναι και όχι· υπάρχει διπλή φήμη.
ΕΛE.	Ποια γνώμη η πιο καλή; Αχ! συμφορές μου.
TEY.	Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε.¹⁸
ΕΛE.	Καλός αυτός ο λόγος· η άλλη φήμη;	165
TEY.	Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους.¹⁹ Όμως τα λόγια φτάνουνε· δε θέλω διπλά να κλαίω γι’ αυτά και να στενάζω. Σκοπός μου που ήρθα στο παλάτι ετούτο
TEY.			Ο Σκοπος του Ταξιδιου του Τευκρου - Η αποχωρηση του Tι ζητάει από την Eλένη ο Tεύκρος; Πώς αντιμετωπίζει το αίτημά του η Eλένη και με ποια δικαιολογία;
	είναι να βρω τη μάντισσα Θεονόη·²⁰ βοήθησέ με εσύ μαντείες να πάρω με πρίμο αγέρι πώς θα ταξιδέψω, στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο, που με χρησμό με πρόσταξεν ο Φοίβος	170
	μια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας και να την ονομάσω Σαλαμίνα, το πατρικό νησί μου έτσι τιμώντας.	175
ΕΛE.	Θα σ’ οδηγήσει το ίδιο το ταξίδι· μα φύγε, ξένε, γρήγορα απ’ τη χώρα,
	ο γιος πριν σ’ αντικρίσει του Πρωτέα που βασιλεύει εδώ· πήγε κυνήγι με τα σκυλιά του· κι όποιον θα πετύχει Έλληνα τον σκοτώνει. Την αιτία μη θέλεις να τη μάθεις· δε στη λέω·	180
	έπειτα και σε τι θα σ’ ωφελούσα;²¹	185
TEY.	Γυναίκα, μίλησες σωστά· μακάρι
	τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν.
	Είσαι όμοια στο κορμί με την Ελένη,
	μα δεν της μοιάζεις στην ψυχή. Να πάει
	κατά χαμού, ποτέ της στον Ευρώτα	190
	μη φτάσει· εσύ καλό να βλέπεις πάντα.

Σχολια

15. Σύµφωνα µε τις συµβάσεις του θεάτρου, τα λόγια αυτά λέγονται έτσι, ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει.

16. Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη. Mε απαγχονισµό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που αισθάνονταν ντροπή. Έτσι η Ελένη, αν και αθώα, αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων.

17. Εννοεί τα αδέλφια της, Κάστορα και Πολυδεύκη, τους περίφηµους ∆ιόσκουρους.

18. Σύµφωνα µε το µύθο, ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους, που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν µε τον αστερισµό των ∆ιδύµων.

19. O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας.

20. O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόµα µια επινόηση του Eυριπίδη, που προβάλλει τις µαντικές ικανότητες της Θεονόης και δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο.

21. H αιτία, προφανώς, είναι ο φόβος του Θεοκλύµενου µήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγαπηµένη του Eλένη· όµως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο, γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της.

Ας Γινουμε Θεατες

Ο ποιητής μέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες πληροφορίες για το σκηνικό. Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της παράστασης μπορούν να τα δουν:
— με τα ίδια τους τα μάτια (ρεαλιστικό σκηνικό),
— με τα «μάτια» της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό).
- Ας παρατηρήσουμε τη διπλανή φωτογραφία. Ως θεατής της παράστασης αυτής τι θα «έβλεπες» ακούγοντας τον Τεύκρο;
Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη μία πάροδο* και τώρα αποχωρεί από την ίδια, για να συνεχίσει το ταξίδι του. Αν λάβεις υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύμβαση της εποχής, από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η είσοδος και η έξοδός του από τη σκηνή;

Mακέτα σκηνικού του Γ. Zιάκα για παράσταση της Eλένης,
Θ.O.K., 1993, σκην. N. Xαραλάμπους

Mακέτα σκηνικού του Γ. Zιάκα για παράσταση της Eλένης, Θ.O.K., 1993, σκην. N. Xαραλάμπους

Ας Εμβαθυνουμε

Η Ελένη, ύστερα από τη σύντομη συνομιλία της με τον Τεύκρο, μένει και πάλι μόνη της στη σκηνή. Η κατάσταση όμως στο μεταξύ δεν είναι η ίδια.
- Aς συζητήσουμε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης. Πιο συγκεκριμένα, μπορούμε να εξετάσουμε γιατί η συνάντηση αυτή επιδεινώνει την τραγική θέση της ηρωίδας.
- Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα μπορούσε να επηρεάσει την εξέλιξη του έργου (δραματική οικονομία);
Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται. Mπορούμε να κάνουμε κάποιες υποθέσεις (και να τις επιβεβαιώσουμε ή να τις διαψεύσουμε αργότερα) για τη λειτουργία του ως προς:
- την εξέλιξη της δράσης,
- τα θέματα που θα θιγούν στο δράμα.

Tεύκρος (Z. Pούμπος, Eταιρεία Θεάτρου «H άλλη πλευρά», 2004, σκην. Ά. Mιχόπουλος)

Παραλληλο Κειμενο 6

«Κι O,τι Eχεις Δει Για Αληθεια Το Λογιαζεις;»

Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης·
το ριζικό μου ενός ανθρώπου που ξαστόχησε.

Αηδόνι ποιητάρη,
σαν και μια τέτοια νύχτα στ’ ακροθαλάσσι του Πρωτέα
σ’ άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν το θρήνο,
κι ανάμεσό τους –ποιος θα το ’λεγε– η Ελένη!
Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο.
Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου· την άγγιξα, μου μίλησε:
«Δεν είν’ αλήθεια, δεν είν’ αλήθεια» φώναζε.
«Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι.

Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία».
[…]
ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα.
Και στην Τροία;
Τίποτε στην Τροία – ένα είδωλο.
Έτσι το θέλαν οι θεοί.
Κι ο Πάρης, μ’ έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν πλάσμα ατόφιο·
κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια

Γ. Σεφέρης, «Ελένη» (απόσπασμα)
(Aπό το Γ. Σεφέρης, Ποιήματα, Ίκαρος)

Eρωτησεις

Τα βάσανά μου θα σας ιστορήσω (στ. 26), λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών. Προσπαθήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραμμές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών.
Ωραία Ελένη, Πηνελόπη, Οδυσσέας: Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της μυθικής παράδοσης έχει, κατά τη γνώμη σας, κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη;
«Η γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείται»(Jacqueline de Romilly): Αναζητήστε στο μονόλογο της Eλένης στοιχεία που θα μπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη.
Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράμα θεωρείται η ενημέρωση των θεατών για τον τόπο, το χρόνο, τα βασικά πρόσωπα, την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήμα της υπόθεσης. Ποια στοιχεία του Προλόγου επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη;
Σύμφωνα με κάποιους μελετητές, ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση. Συμμερίζεστε την άποψή τους; Να στηρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που μας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συμπεριφορά του απέναντι στην Ελένη.
O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση με την Eλένη σε έναν παλιό συμπολεμιστή του...

Δραστηριοτητα

Ας υποθέσουμε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη. Ένας από τους τομείς, με τους οποίους έχετε να ασχοληθείτε, είναι και το σκηνικό. Μπορείτε, λοιπόν, να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε. Iδέες μπορείτε να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ. 9-21) και τη μακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσαρούχης για μια παράσταση της Ελένης (σελ. 35).

Eργασια

Nα μελετήσετε ορισμένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους. Δείτε για παράδειγμα: α) τον Πρόλογο από ορισμένα διηγήματα, που περιλαμβάνονται στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας, β) τον Πρόλογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο, που μπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας, γ) τον Πρόλογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηματικών.

Θεματα Για Αποδελτιωση

Αρκετά είναι τα θέματα που θα μας απασχολήσουν στην Ελένη. Τα θέματα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο. Για να καταφέρετε λοιπόν να διαμορφώσετε μια ολοκληρωμένη εικόνα τους, χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και στη συνέχεια να τα καταγράφετε. Κάποια στιγμή, που θα ολοκληρώνεται ένα θέμα, μπορείτε να παρουσιάζετε στην τάξη τα αποτελέσματα της έρευνάς σας.

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε ομάδες των 2-3 ατόμων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέματος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό μέρος του τετραδίου σας ή σε μικρά χαρτάκια, τα δελτία.

Ας αρχίσουμε την αποδελτίωση από τα εξής θέματα:

1) πόλεμος, 2) η αντίθεση «είναι – φαίνεσθαι», 3) οι θεοί, 4) γνώση – άγνοια.

ΠPOΛOΓOΣ

H Eλένη και το είδωλό της

«Kαὶ δοκεῖ μ’ ἔχειν, κενὴν δόκησιν, οὐκ ἔχων»(στ. 35-36, μτφρ. στ. 42-43)

«Kαὶ δοκεῖ μ’ ἔχειν, κενὴν δόκησιν, οὐκ ἔχων»
(στ. 35-36, μτφρ. στ. 42-43)